Buiten kijf staat dat de COVID-19-pandemie niet alleen lichamelijke gezondheidsrisico’s en sterftecijfers deed stijgen, maar ook de mentale gezondheid via heel wat domeinen van het maatschappelijke leven belaagt en hierdoor de maatschappij op haar veerkracht beproeft. Bijzondere aandacht moet hierbij naar de meest kwetsbaren in de samenleving gaan, aangezien zij nog meer dan anderen de nadelige gevolgen van een dergelijke wereldwijde crisis zullen ondervinden wanneer dienst- en hulpverlening die hen normaliter bijstaat tot het meest noodzakelijke teruggeschroefd wordt.
Bijkomend moet de samenleving alert zijn voor nieuwe kwetsbaarheden die ontstaan. De lijst is helaas lang en behelst alle aspecten maar ook oorzaken van verhoogde risico’s op een aantasting van de mentale gezondheid, zowel voor kinderen en jongeren wegens hun aangepaste familie- en schoolleven en de cruciale ontwikkelingsfase waarin ze zich bevinden, als voor ouderen die we uit zorgzaamheid wegens hun frêle lichamelijke gesteldheid afzonderen van het sociale leven en zelfs van hun meest dierbaren, en voor de tussengroep van volwassenen die geconfronteerd worden met economische onzekerheden, drastische wijzigingen in de organisatie van het familieleven en een inkrimping van hun vrijetijdsbesteding en sociaal leven. In het licht van deze COVID-19-pandemie met al haar gevolgen voor volwassenen en kinderen wereldwijd ontstond het Social response project.
Proefproject Houthalen-Helchteren
De reguliere structuren van het gemeentelijke overleg en de bijbehorende communicatiestromen (vóór de lockdown georganiseerd rond fysieke overlegmomenten) vielen medio maart 2020 abrupt weg in heel wat gemeenten, en ook zo in Houthalen-Helchteren, door de maatregelen die genomen werden als gevolg van de COVID-19-pandemie. Tegelijkertijd ontstond er echter net door deze pandemie een enorme golf van vragen en meldingen enerzijds en oplossingsgerichte voorstellen anderzijds.
Individuele werkers en organisaties zochten spontaan naar allerlei online middelen om met deze bijzondere situatie en de vragen die hen bereikten om te gaan. Hierdoor kwam communicatie weliswaar zeer gauw terug op gang, maar waren communicatiestromen ten opzichte van elkaar onbekend. In enkele dagen ontstond zo een ondoorgrondelijk kluwen van online gesprekken tussen en bijbehorende beslissingen van heel veel professionals die met oprechte bedoelingen in ongekende COVID-19-tijden professionele nabijheid met elkaar zochten, om zo maximaal mogelijk hun professionele inzet te kunnen voortzetten of zelfs te verhogen.
Er ontstonden ook talrijke burgerinitiatieven uit de ervaring van deze bijzondere situatie van een samenleving in semilockdown en de bijbehorende uitdagingen die dat meebracht.
Sociale thema's waren onderbelicht
Tegelijkertijd draaide de gemeentelijke Veiligheidscel in Houthalen-Helchteren op volle toeren om de communicatie over de coronamaatregelen te organiseren en de burgers zo goed mogelijk te informeren bij vragen over corona. Deze communicatie verliep vooral via online bulletins van de burgemeester. Binnen de Veiligheidscel was er geen expliciete verantwoordelijke voor sociale thema’s en kwetsbare bewoners. Deze thema’s waren dus ook niet structureel verankerd in de Veiligheidscel, noch in de communicatie die via deze weg de burgers bereikte.
Bovenop ongeordende communicatiestromen en besluitvorming of zelfs gebrek aan communicatie of besluitvorming, vooral dan wat sociale thema’s betrof, ontstonden op het terrein drie belangrijke problemen. Ten eerste ontbrak het aan capaciteit voor sociale interventies op het terrein aangezien ook voor eerstelijnswerkers een algemene lockdown afgekondigd was, waardoor ze zich terugplooiden op online communicatie en dito aanwezigheid.
Ten tweede kon men hierdoor evenmin een brug installeren naar de sociale organisaties die binnen de beperkingen van de lockdown wel nog werkzaam waren voor de doelgroepen. Ten derde ontbrak elke coördinatie van burgerinitiatieven ten opzichte van elkaar, evenals ten opzichte van wat professionals op het terrein nog konden en mochten realiseren.
Als antwoord op de hiervoor vermelde noden die in Houthalen-Helchteren onmiddellijk na de start van de semilockdown al gedetecteerd werden, ontwikkelde Stebo in samenwerking met de gemeente een crisisaanpak. Deze crisisaanpak ontstond in de vorm van een projectconcept dat door Stebo en in het bijzonder door Simon Ashworth, stafmedewerker bij Stebo, ontwikkeld werd en in minder dan veertien dagen ook met lokale partners geoperationaliseerd werd en uiteindelijk uitmondde in het Social Response Project zoals het nu operationeel is binnen de gemeente Houthalen-Helchteren.